Το Πολυτεχνείο ζει... δυστυχώς

"Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες κι αυτές παίρνουν το μπόι τού ανθρώπου που τις κουβαλάει", έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης στους "Αδερφοφάδες", ένα αριστούργημά του το οποίο δεν είναι τυχαίο πως δεν είναι από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα αφού δεν περιποιεί τιμή σε κανέναν, ούτε στους δεξιούς ούτε στους Αριστερούς. Το θυμήθηκα με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου και τη δίκαιη αναρώτηση αν θα πρέπει να τιμάμε μαζί με τους νεκρούς- οι οποίοι κέρδισαν την θέση τους στην Ιστορία τη στιγμή που ξεψυχούσαν για ανώτερα ιδανικά από τη δική τους δόξα- και τους ζωντανούς που συμμετείχαν στην εξέγερση του 1973 και πολλοί από αυτούς ανταμείφθηκαν πλουσιοπάροχα στη συνέχεια του βίου τους για την επαναστατημένη νιότη τους...

Τους πρώτους έξι μήνες τού 2015 υπήρχε η έντονη αίσθηση πως ζούσαμε το τέλος τής μεταπολίτευσης- με τα καλά και τα άσχημά της- και την έναρξη μιας νέας εποχής. Ο ΣΥΡΙΖΑ κι ο Αλ. Τσίπρας έμοιαζαν ικανοί να βάλουν στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας όχι μόνο το ΠΑΣΟΚ, αλλά και τη ΝΔ, μαζί με το σύστημα εξουσίας τής τελευταίας σαραντακονταετίας...

Τα γεγονότα που ακολούθησαν, ωστόσο, έθεσαν τέλος και σε αυτήν την ψευδαίσθηση, με μία ακόμα σοβαρή ένδειξη να είναι η προσφάτως προωθούμενη μετριοπαθής Συνταγματική Αναθεώρηση. Προφανώς η μνημονιακή περίοδος άφησε το αποτύπωμά της και στην πολιτική σκηνή, μόνο που σε καμία περίπτωση οι διαφορές τού 2018 με το 2010 δεν είναι τόσο μεγάλες όσο του 1974 με το 1967...

Τα παλιά κόμματα εξακολουθούν να υπάρχουν- άλλα αποδυναμωμένα κι άλλα ενδυναμωμένα-, το πολίτευμα δεν έχει αλλάξει και η εμβάθυνση της δημοκρατίας μοιάζει να περιορίζεται σε μια φιλοσοφική συζήτηση γύρω από τα λαϊκά δημοψηφίσματα. Με λίγα λόγια, το πνεύμα τής γενιάς τού Πολυτεχνείου συνεχίζει να κυριαρχεί, έστω κι αν είναι σήμερα τα παιδιά και τα εγγόνια της που κάνουν κουμάντο. 

Αν εκτιμήσουμε πως αυτό σημαίνει εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών, προφανώς και είναι ευλογία. Αν, όμως, δεν αντιληφθούμε ότι η χρεοκοπία έφτασε κυρίως εξαιτίας τής πολιτικής παρακμής, τότε θα έπρεπε μάλλον να ανησυχούμε πιο πολύ για το ότι το Πολυτεχνείο ακόμα ζει...

Όταν κυνηγάς δόξα και χρήμα αποδέχεσαι να γυρίσεις πίσω με εξευτελισμό...

Ο Νίκος Καζαντζάκης διέθετε το ηθικό μεγαλείο να συγχωρεί ακόμα κι εκείνους που του συμπεριφέρονταν σαν να ήταν κάποιος συγγραφέας τής σειράς. Συγχώρησε κι αυτούς που έπαιρναν το καράβι για να πηγαίνουν στη Στοκχόλμη και να πιέζουν ώστε να μην λάβει ποτέ το Νόμπελ που τόσο δικαιούταν...

Από την άλλη, ο Γ. Σμαραγδής, ένας μετρίως μέτριος σκηνοθέτης το πολύ κι ευνοημένος από το σύστημα, απειλεί πως θα στείλει στη δικαιοσύνη κριτικούς που αποδόμησαν την ταινία του για τον Μεγάλο Κρητικό. Προσωπικώς δεν θεώρησα τo φιλμ του κακό, αλλά ο ίδιος φαίνεται πως κάνει ό,τι μπορεί για να αποδείξει ότι το δικό του πνεύμα σε σύγκριση με το αντίστοιχο του Καζαντζάκη απέχει όσο το Ηράκλειο από το Πεκίνο...

Το οποιοδήποτε έργο τέχνης όταν παραδίδεται στο κοινό δεν ανήκει πλέον στον δημιουργό του ή, τουλάχιστον, όχι σε μεγάλο βαθμό και δεν εννοώ την αυστηρή νομική έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αν ο καλλιτέχνης το θέλει 100% δικό του, τότε μπορεί να το κρατήσει σπίτι του να το βλέπει, να το διαβάζει ή να το ακούει όποτε θέλει μόνος του ή παρέα με λίγους κι εκλεκτούς...

Από τη στιγμή που αποφασίζει να το κοινοποιήσει δεν είναι δυνατό να περιμένει μόνο την αποθέωση. Αναλαμβάνει και το ρίσκο να γίνει αντικείμενο λοιδορίας, τόσο το έργο του όσο κι ο ίδιος προσωπικώς, ασχέτως αν αυτοί που κατηγορούν ή σαρκάζουν έχουν δίκιο και σε ποιο βαθμό. Ο εξευτελισμός, άλλωστε, είναι το δίκαιο αντίτιμο για το κυνήγι τής δόξας και του χρήματος...

Δεν ανήκω στους υμνητές των κριτικών. Τείνω, μάλιστα, να πιστέψω το αξίωμα ότι αν ήταν καλοί σε αυτό που σχολιάζουν θα ήταν οι ίδιοι σκηνοθέτες, μουσικοί, ζωγράφοι ή συγγραφείς. Αρκετές φορές, μάλιστα, η κριτική τους γίνεται σε μια αυτοαναφορική γλώσσα για εσωτερική κατανάλωση στο όριο του πνευματικού αυνανισμού. Έχουν, όμως, κι αυτοί τη χρησιμότητά τους σε έναν κόσμο όπου κανένας μας δεν έχει το χρόνο να απολαμβάνει κάθε έκφραση του αγαπημένου του είδους τέχνης.

Γι' αυτό κι ο Γ. Σμαραγδής κι ο όποιος Σμαραγδής αντί να παριστάνει την παρεξηγημένη μεγαλοφυΐα ας φροντίζει τα έργα του να μην είναι ως επί το πλείστον καρτποσταλικές απομιμήσεις τής ζωής, αλλά βαθύτερα της επιφάνειας. Τότε δεν θα έχει καμία απολύτως ανάγκη των κριτικών για να τα προωθεί, αφού αυτά θα "μιλούν" από μόνα τους...



   

Τίποτα σημαντικό, ζουν μονάχα εν λευκώ...

Μια φορά κι έναν καιρό οι πνευματικοί άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονταν και δεν ετεροπροσδιορίζονταν. Γίνονταν γνωστοί σε ένα στενότερο ή ευρύτερο κύκλο χάρη στο έργο τους, ενώ σπανίως έμπλεκαν σε κατινίστικους καβγάδες κι όταν το έκαναν, τουλάχιστον χρησιμοποιούσαν το πνευματώδες χιούμορ τους ώστε να διασκεδαστούν οι αρνητικές εντυπώσεις...

Φαντάζεστε, για παράδειγμα, τον Καζαντζάκη να έλεγε πως έχει πηδήξει τη μισή Αθήνα, τον Λουντέμη να αποκαλεί κάποια λαϊκή τραγουδίστρια χαζοβιόλα ή τον Καραγάτση να ισχυρίζεται σε δημόσιο επικριτή του πως γαμάει την μάνα του από τον κώλο κι εκείνη τραγουδά Πάριο; Δυστυχώς σήμερα η διανόηση που τα κυρίαρχα μίντια της δίνουν το μικρόφωνο διαθέτει την (μη) αισθητική ενός Τατσόπουλου ή ενός Χειμωνά...

Η Νατάσσα Μποφίλιου είναι μια ενδιαφέρουσα φωνή που έχει τραγουδήσει κάποια καλά τραγούδια και, τέλος πάντων, υπερβαίνει στον τομέα της τη γενική μετριότητα. Έχει το δικαίωμα να εκφράζεται δημοσίως όπως κι ο κάθε πολίτης και υποχρεούται να αποδέχεται την όποια κριτική...

Το αν η ΕΕ είναι μια δικτατορία κι αν χρειάζεται να βγούμε στο βουνό για να την πολεμήσουμε, συνιστούν ερωτήματα που δεν απαντιούνται με ένα απλό "ναι" ή "όχι" και πάντως δεν απαντιούνται με προσωπικούς χαρακτηρισμούς που αποκαλύπτουν το σεξισμό εκείνων που τους χρησιμοποιούν, όπως το τατσοπούλειο "χαζοβιόλα". Οι πνευματικοί άνθρωποι- τρομάρα τους- του ακραίου κέντρου είναι τόσο ρηχοί που ακόμα και το χιούμορ τους είναι πιο παγωμένο κι από τα ανέκδοτα του Στάθη Παναγιωτόπουλου στο "Ράδιο Αρβύλα"...

Ας υποθέσουμε πως ο μποφίλειος τροτσκισμός είναι ξεπερασμένος. Ποιο δρόμο μάς συμβουλεύουν να ακολουθήσουμε οι μεγαλοφυείς ινστρούκτορες του μεσαίου χώρου;

Το ανελέητο γλείψιμο σε όσους διαθέτουν τα κρατικά κονδύλια για τον πολιτισμό; Τις κλίκες που αλληλοβραβεύονται για να αισθάνονται σπουδαίες; Τα μηδενικά που αυτοδιαφημίζονται σαν να ήταν κολοσσοί; Τα ρητορικά ερωτήματα δεν έχουν τελειωμό για τους ψευτοδιανοούμενους της πλατείας Κολωνακίου, οι προβληματισμοί των οποίων αφορούν ελάχιστους γιατί υποπίπτουν στο θεμελιώδες αμάρτημα του ελιτισμού: μισεί πολύ το λαό για να τον βοηθήσει να ξεφύγει από τη λάσπη κι αγαπά πολύ την εξουσία για να μπορεί να σταθεί χρήσιμος στην κοινωνία...

Ο Καζαντζάκης με τα μάτια αυτών που ελπίζουν και φοβούνται τα πάντα...

Είναι χαρακτηριστικό των μέτριων καλλιτεχνών να δαιμονοποιούν ή να αγιογραφούν τους γίγαντες της τέχνης. Έχοντας, μάλιστα, υπόψη προηγούμενες δουλειές τού Γ. Σμαραγδή και τις κριτικές που έλαβε η κινηματογραφική του βιογραφία τού Ν. Καζαντζάκη δεν περίμενα και πολλά πράγματα πριν τη δω...

Ομολογώ, πάντως, ότι μου άρεσε περισσότερο από όσο περίμενα, αν και βεβαίως παρατήρησα κι ο ίδιος τις ατέλειές της, τόσο καλλιτεχνικές όσο και ιστορικές. Με σημαντικότερη το φόβο τού σκηνοθέτη να μιλήσει για τις αριστερές ιδέες τού μεγάλου συγγραφέα- από πολιτικής άποψης τον παρουσίασε σαν να ήταν ο Στ. Θεοδωράκης της εποχής του- και βεβαίως έθιξε πολύ γενικώς κι επιφανειακώς τον πόλεμο που δέχτηκε, κυρίως από την εκκλησία, που του στέρησε και το Νόμπελ που δικαιούταν...

Γενικότερα, η ελληνική τέχνη διατηρεί ακόμα πολλά ταμπού ως προς την προσέγγιση ιστορικών γεγονότων, όπως για παράδειγμα μαρτυρούν κι ορισμένες ταινίες τού Π. Βούλγαρη. Η δικαιολογία είναι, βεβαίως, ότι οι σκηνοθέτες δεν παραδίδουν με το έργο τους μαθήματα Ιστορίας, μόνο που δεν είναι αυτή η αιτία τής αυτολογοκρισίας...

Είναι, επίσης, ίδιον των μετριοτήτων να φοβούνται να αναμετρηθούν με τα κατεστημένα τής εποχής τους, να συμβιβάζονται στην καλύτερη περίπτωση ή να υποτάσσονται στη χειρότερη μαζί τους. Αντιθέτως, πνεύματα όπως ο Καζαντζάκης, με πολύ μεγαλύτερη καλλιτεχνική αξία και διεθνή απήχηση από εκείνους που αποτελούν σήμερα την πνευματική ελίτ τού τόπου, δεν φοβήθηκαν να λογαριαστούν με τους σκοταδιστές τού καιρού τους κι αν όσο έζησαν μπορεί να έχασαν και κάποιες μάχες, ο χρόνος τούς ανύψωσε στο βάθρο που τους άξιζε εξαρχής...

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι λογικό ο νεοφιλελεύθερος εσμός να χτυπά στην ουσία τον Καζαντζάκη με αφορμή την ταινία για τον ίδιο. Αλίμονο αν οι πολίτες εντρυφήσουν βαθιά στο έργο τού κοσμοπολίτη Κρητικού και κατανοήσουν ότι οι νόρμες με τις οποίες ανατράφηκαν δεν είναι θέσφατα, αλλά μπορούν να διαλυθούν στη στιγμή...

Πώς θα σταθεί το μητσοτάκειο "οι ταξικές ανισότητες ανήκουν στην ανθρώπινη φύση" μπροστά στο "αδύνατο είναι ό,τι δεν έχεις πεθυμήσει;". Και πώς θα φαίνονται τεράστιοι οι πνευματικοί νάνοι οι οποίοι στηρίζουν σήμερα το ακραίο κέντρο ή οι μισαλλόδοξοι ιερωμένοι αν μπουν στην ίδια ζυγαριά με εκείνον που αγάπησε περισσότερο τον Χριστό από όσο θα τον αγαπήσουν αυτοί που κάνουν περιουσίες εκμεταλλευόμενοι το σταυρό του;...

Ένα μύθο θα σας πω πολύ Επίκαιρο...

Μια φορά κι έναν καιρό κυκλοφορούσε πληγωμένο ένα λιοντάρι, το οποίο είχαν πυροβολήσει πολλές φορές γιατί το μόνο που ήθελε δεν ήταν άλλο από το να τιμά τη φύση του και να κυνηγά ελάφια, βούβαλους και ιπποπόταμους αντί να μαραζώνει κλεισμένο σε ένα κλουβί, έστω κι αν του είχαν έτοιμη τροφή για να την καταπίνει αμάσητη. Αν και το ίδιο δεν έδειχνε διάθεση να το διαπραγματευτεί, κατά καιρούς το πλησίαζαν οχιές με φορεσιά φίλου, τα οποία το συμβούλευαν να ρίξει νερό στο κρασί του, να συμβιβαστεί με τους θηριοδαμαστές του, να ξεχάσει τον πρότερο βίο του, ποιο ήταν κι από πού ερχόταν και να περάσει την υπόλοιπη ζωή του ήσυχα κι ωραία, δίχως το άγχος να φαγωθεί από κάποιον κυνηγό και να καταλήξει λεοντή για κάποια κοσμική κυρία ή να κρεμαστεί το κεφάλι του ως ταριχευμένο στολίδι σε κάποιον τοίχο συνοικιακής χασαποταβέρνας...

Η αλήθεια είναι ότι το λιοντάρι το σκέφτηκε σοβαρά να απαρνηθεί τη φύση του, όπως ο Ιησούς στον καζαντζακικό "Τελευταίο Πειρασμό", και να δοκιμάσει αυτόν τον εύκολο βίο που του πρότειναν τα κολοβά φίδια κάθε γένους με ενδυμασία φίλου. Κανένας δεν θα το έψεγε που θα είχε ανοίξει επιτέλους τα μάτια του και θα αποφάσιζε να διεκδικήσει επί ίσοις όροις αυτά που του αναλογούσαν στο βασίλειο των ζώων...

Ήταν καλύτεροι, άλλωστε, εκείνοι που εξουσίαζαν μέχρι τότε; Το λιμανίσιο μόνο στην καταγωγή κι όχι στη μπέσα παγώνι, που ήξερε απλώς να ανοίγει τα πολύχρωμα, αλλά αδύναμα φτερά του για να κάνει αέρα στον σιτιστή του; Η καμηλοπάρδαλη, που αν δεν συγγένευε με τον κλειδοκράτορα του ζωολογικού κήπου και δεν ρουφιάνευε στον ιδιοκτήτη του όσα συνέβαιναν πίσω από τα κάγκελα δεν θα διοικούσε ούτε τις τουαλέτες του; 'Η, μήπως, η αδιόρθωτη Σαλώμη που έπαιρνε κεφάλια για πλάκα και φρόντιζε να τα έχει καλά με όποιο ζώο πίστευε ότι θα της εξασφάλιζε ότι όχι μόνο δεν θα έχανε τα εφτά πέπλα της, αλλά θα πρόσθετε κι άλλα στη γυμνή της τσίπα;...

Το λιοντάρι πράγματι δελεάστηκε και προσπάθησε κάποια στιγμή να κλείσει το στόμα στη μέσα του φωνή που το καλούσε να σπάσει τα δεσμά και να φύγει μακριά από όλα αυτά τα αρπακτικά. Έφτασε έως το αστυνομικό τμήμα για αλλαγή ταυτότητας και ήταν έτοιμο να υπογράψει τη νέα του ιδιότητα όταν είδε την αντανάκλασή του σε έναν καθρέφτη. Δεν θαμπώθηκε από το θέαμα- δεν ήταν δα ούτε το ωραιότερο ούτε το εξυπνότερο λιοντάρι τού κόσμου, ενώ οι τραγωδίες που είχε ζήσει δεν το βοηθούσαν να κρύβει τις πληγές του και να δείχνει πιο χαρούμενο στους επισκέπτες...

Μόνο που μπροστά σε εκείνο το γυαλί που του ανταπέδιδε επικριτικά το βλέμμα συνειδητοποίησε ότι δεν θα είχε κανένα νόημα να γίνει οποιοσδήποτε άλλος από αυτός που πραγματικά ήταν απλώς για να μην τριγυρίζει σαν την άδικη κατάρα στη σαβάνα και να ανήκει σε κάποια αγέλη. Είχε έτσι κι αλλιώς πολλούς φίλους που τον αποδέχονταν με τα καλά του και με τα στραβά του και το κοπάδι για το οποίο τον προόριζαν του προκαλούσε αναγούλα...

Δεν ξέρω να σας πω πώς τελειώνει αυτή η ιστορία. Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να μιλήσουμε για δράμα δίχως κάθαρση ή για χολιγουντιανό "happy end". Γνωρίζοντας, όμως, πολύ καλύτερα από τον καθένα σας αυτό το λιοντάρι θα συμβούλευα τους θηρευτές του να οπλιστούν με πολλά βόλια αν θέλουν να το λυγίσουν αμετακλήτως και να μην το βλέπουν να στοιχειώνει διαρκώς τις μίζερες, βολεμένες, νοικοκυρίστικες ζωούλες τους σαν το φάντασμα του νεκρού πατέρα τού Άμλετ. Κι αυτό γιατί ούτε χίλιες σφαίρες θα είναι αρκετές να το σκοτώσουν, πόσω μάλλον όταν εκείνοι που το πυροβολούν δανείζονται τα αρχίδια άλλων για να φαίνονται οι ίδιοι μεγάλοι και τρανοί στους ιθαγενείς...







  

Διανοούμενοι αδιανόητου κομπλεξισμού...

Αν οι λαοί εκτός από τις πολιτικές έχουν και τις πνευματικές ηγεσίες που τους αξίζουν, τότε την έχουμε πολύ άσχημα. Χρόνια λέμε πως η κρίση που μας βασανίζει δεν είναι πρωτίστως οικονομική, αλλά αξιών. Από πού να αντλήσει, ωστόσο, τις τελευταίες το έρμο αυτό πόπολο όταν οι υποτίθεται πιο καλλιεργημένοι ανάμεσά του υπερασπίζονται στην ουσία το σύστημα που κατέρρευσε γιατί χάρη σε αυτό τα κονομούσαν εδώ και δεκαετίες ως χαραμοφάηδες με ντοκτορά;...

Ποιος ξέρει στο εξωτερικό όλους αυτούς τους σπουδαιοφανείς φιλόσοφους, λογοτέχνες, μουσικούς, εικαστικούς και λοιπούς καλλιτέχνες που εδώ τα συμβατικά μίντια μας τους παρουσιάζουν σαν τους σοφούς των σοφών; Και είναι τυχαίο που αρκετοί ανάμεσά τους επιχειρούν να αποδομήσουν προσωπικότητες Ελλήνων με διεθνές διαχρονικό κύρος, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης ή ο Μίκης Θεοδωράκης, προκειμένου οι ίδιοι να φανούν ψηλότεροι; Πόσος κομπλεξισμός και μετριότητα  μπορεί να κρύβονται σε ανθρώπους που μπερδεύουν τη σκιά τους με το μπόι τους;...

Το "tweet" του Ν. Δήμου που δημοσιεύω είναι απλώς ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς εννοούν οι ψευτοδιανοούμενοί μας την παρέμβασή τους στη δημόσια ζωή τού τόπου: με σαχλά αστειάκια διά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και με παραλήπτη τον αυτιστικό μικρόκοσμό τους, που ταυτίζει οτιδήποτε λαϊκό με το χυδαίο κι οτιδήποτε εξεζητημένο με την καλλιτεχνική πρωτοπορία. Υποτίθεται πως οι πνευματικοί μας ταγοί υπάρχουν για να τραβούν μακριά το λαό από φασιστικά στη νοοτροπία τους στερεότυπα κι όχι να τα αναπαράγουν δίκην εξυπνακισμού...

Τι μας λέει, για παράδειγμα, ο νεοφιλελεύθερος Ν. Δήμου κι ο κάθε Δήμου; Πως οι κνίτισσες- πρώην και νυν- αποκλείεται να είναι μορφωμένες, ενώ όλες οι καθηγήτριες είναι. Κατά τα άλλα, η Αριστερά είναι άκρο και λαϊκιστική κι όχι εκείνοι που στα κρυφά φιλούν τις αφίσες τής Μ. Λε Πεν...

Ενδεχομένως ακόμα και μέσα στο 2017 η χώρα να επιστρέψει σε μια οικονομική κανονικότητα, όσο δύσκολο κι αν φαντάζει αυτό σήμερα. Πολύ φοβάμαι, ωστόσο, πως έχουμε ήδη αρχίσει να προετοιμάζουμε τα μνημόνια του μέλλοντός μας κι αυτό όχι μόνο γιατί οι κρίσεις στον καπιταλισμό έρχονται πιο γρήγορα από τα καλοκαίρια, αλλά γιατί στην ουσία δεν άλλαξε τίποτα στη νοοτροπία που μας οδήγησε στη χρεοκοπία...

Οι πραγματικά υγιείς δυνάμεις αυτής της χώρας συνθλίβονται από τη δικτατορία τού μέτριου είτε προσωποποιείται από τους καρανίκες είτε από τους δήμου. Κάπου  ανάμεσα στον κομματισμό, στο συντεχνιασμό, στη φτήνια και στον αδικαιολόγητο ελιτισμό- σνομπισμό γκρεμίζονται τα όνειρα χιλιάδων ανθρώπων που βλέπουν απλώς το τέρας να αλλάζει προσωπεία αλλά να μην εξημερώνεται. Και πώς να συμβεί κάτι τέτοιο όταν ακόμα και οι θηριοδαμαστές είναι "πιασμένοι";...